Umowa agencyjna - świadczenie wyrównawcze

Świadczenie wyrównawcze z umowy agencyjnej.

Co to jest świadczenie wyrównawcze? W jakiej wysokości należy się świadczenie wyrównawcze? Po jakim okresie roszczenie o świadczenie wyrównawcze wygasa? Terminy przedawnienia roszczeń o świadczenia wyrównawcze. W jaki sposób adwokat może pomóc w dochodzeniu roszczeń o świadczenia wyrównawcze?

Co to jest świadczenie wyrównawcze?

Zgodnie z art. 764³ Kodeksu cywilnego, po rozwiązaniu umowy agencyjnej agent może żądać od dającego zlecenie świadczenia wyrównawczego, jeżeli w czasie trwania umowy agencyjnej pozyskał nowych klientów lub doprowadził do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami, a dający zlecenie czerpie nadal znaczne korzyści z umów z tymi klientami. Roszczenie to przysługuje agentowi, jeżeli, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności, a zwłaszcza utratę przez agenta prowizji od umów zawartych przez dającego zlecenie z tymi klientami, przemawiają za tym względy słuszności.

Świadczenie wyrównawcze ma za zadanie zastąpić wynagrodzenie, które agent uzyskałby w przeciągu maksymalnie jednego roku od transakcji zawartych przez klientów pochodzących z jego obszaru przy bezpośrednim lub pośrednim udziale zleceniodawcy, gdyby umowa była kontynuowana.

Instytucja świadczenia wyrównawczego została wprowadzona do polskiego porządku prawnego ustawą z 26 lipca 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, która weszła w życie 9 grudnia 2000 r., w związku z potrzebą implementowania dyrektywy Rady 86/653/EWG z 18 grudnia 1986 r. w sprawie koordynacji ustawodawstwa państw członkowskich odnoszącego się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek, zalecającej jednolity w ramach całej Wspólnoty standard ochrony prawnej agenta, będącego słabszą stroną relacji kontraktowej z dającym zlecenie.

Zgodnie z przytoczonym przepisem, podstawowym warunkiem nabycia świadczenia wyrównawczego jest rozwiązanie umowy agencyjnej. Dodatkowo kumulatywnie muszą zajść dalsze przesłanki pozytywne: pozyskanie przez agenta w trakcie trwania stosunku agencji nowych klientów bądź doprowadzenie w tym czasie do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami oraz czerpanie przez dającego zlecenie po rozwiązaniu umowy agencyjnej znacznych korzyści z umów z takimi klientami, a także stwierdzenie, że względy słuszności uzasadniają przyznanie takiego roszczenia.

Podkreślenia wymaga, że polska regulacja wymaga, aby korzyści uzyskiwane przez dającego zlecenie były znaczne.

W jakiej wysokości przysługuje świadczenie wyrównawcze?

Świadczenie wyrównawcze nie może przekroczyć wysokości wynagrodzenia agenta za jeden rok, obliczonego na podstawie średniego rocznego wynagrodzenia uzyskanego w okresie ostatnich pięciu lat. Jeżeli umowa agencyjna trwała krócej niż pięć lat, wynagrodzenie to oblicza się z uwzględnieniem średniej z całego okresu jej trwania.

Adwokat powinien zwrócić uwagę Klientowi, że artykuł 764³ § 2 k.c. określa tylko i wyłącznie górną granicę świadczenia wyrównawczego, którego agent może dochodzić. Żaden przepis nie wskazuje jednak wprost jak wyliczyć świadczenie wyrównawcze. W orzecznictwie dotyczącym umowy agencji nie wypracowano dotąd jednolitego stanowiska na temat zasad wyliczania wysokości świadczenia wyrównawczego.

Skoro ustawa nie wskazuje wprost, w jaki sposób obliczyć należne świadczenie wyrównawcze, to w jaki sposób robią to sądy? Przy obliczaniu wysokości świadczenia wyrównawczego brane są zazwyczaj pod uwagę wypracowane przez orzecznictwo algorytmy, w których jest uwzględniana średnia wysokość dochodów agenta za ostatnie pięć lat realizacji umowy oraz proporcja umów zawartych przez powoda w tym okresie, do umów które pozostawały czynne po upływie roku od rozwiązania umowy z agentem.

Należy mieć na uwadze dorobek orzecznictwa w zakresie górnej wysokości świadczenia wyrównawczego. Górnej granicy świadczenia wyrównawczego, o jakiej mowa w art. 764³ § 2 k.c., nie powinno stanowić średnie wynagrodzenie brutto (przychód), lecz dochód uzyskiwany przez agenta po odliczeniu kosztów jego działalności.

Często zdarza się, że sądy oddalają powództwo o świadczenie wyrównawcze przyjmując, że były agent nie udowodnił przed sądem, że dający zlecenie nadal czerpie „znaczny zysk”. Należy jednak zwrócić uwagę, że analizowany przepis posługuje się pojęciem „znacznych korzyści”, a nie znacznego zysku. Pojęcie znacznych korzyści jest powszechnie rozumiane o wiele szerzej. Nie chodzi zatem o konieczność udowodnienia określonych sum pieniężnych uzyskiwanych przez dającego zlecenie po rozwiązaniu umowy agencyjnej w związku z aktywnością powoda w czasie jej trwania. Kontynuacja współpracy kontraktowej z klientami pozyskanymi przez byłego agenta może prowadzić do wielu innych korzyści handlowych dla dającego zlecenie, niekoniecznie dających się zawsze wyrazić w odpowiednich sumach pieniężnych. Sąd Najwyższy wskazywał już  wielokrotnie, że od byłego agenta nie sposób wymagać - z wielu powodów, np. brak dostępu do dokumentacji handlowej, tajemnica handlowa - dowodu wystąpienia przesłanki uzyskania "znacznych korzyści" przez dającego zlecenie, w odpowiednim wymiarze finansowym. Takie wymaganie czyniłoby roszczenie agenta mało efektywne prawnie, wbrew założeniu ustawodawcy.

Z jakim okresem wygasa roszczenie o świadczenie wyrównawcze?

Możliwość dochodzenia roszczenia o świadczenie wyrównawcze zależy od zgłoszenia przez agenta lub jego spadkobierców odpowiedniego żądania wobec dającego zlecenie przed upływem roku od rozwiązania umowy.

Kiedy świadczenie wyrównawcze nie przysługuje?

Według art. 764⁴ k.c. świadczenie wyrównawcze nie przysługuje agentowi w sytuacji spełnienia wymienionych w tym przepisie okoliczności. I tak, świadczenie wyrównawcze nie przysługuje agentowi, jeżeli: dający zlecenie wypowiedział umowę na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi agent, usprawiedliwiających wypowiedzenie umowy bez zachowania terminów wypowiedzenia; agent wypowiedział umowę, chyba że wypowiedzenie jest uzasadnione okolicznościami, za które odpowiada dający zlecenie, albo jest usprawiedliwione wiekiem, ułomnością lub chorobą agenta, a względy słuszności nie pozwalają domagać się od niego dalszego wykonywania czynności agenta; agent za zgodą dającego zlecenie przeniósł na inną osobę swoje prawa i obowiązki wynikające z umowy.

Świadczenie wyrównawcze a względy słuszności

Zgodnie z art. 764³ Kodeksu cywilnego, świadczenie wyrównawcze przysługuje agentowi, gdy przemawiają za tym względy słuszności. Co to oznacza?

Przesłanka "względów słuszności" ma charakter klauzuli generalnej. Względy słuszności mogą przemawiać zarówno za przyznaniem agentowi świadczenia wyrównawczego, jak i przeciwko przyznaniu mu tego świadczenia. Każdą ze stron obciąża obowiązek wykazania tych okoliczności, którymi uzasadnia prezentowane w sprawie stanowisko.

Względy słuszności należy w pierwszym rzędzie odnieść do sytuacji majątkowej agenta, która wystąpiła po wypowiedzeniu umowy, a która jednakże nie może być utożsamiana ze szkodą, ponieważ z art. 7643 § 3 k.c. wynika, że agent ma prawo do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych na zasadach ogólnych.

Mówiąc o względach słuszności możemy mieć na względzie również takie okoliczności jak np. fakt, że agent miał status tzw. przedstawiciela wyłącznego, że zleceniodawca wielokrotnie przyznawał agentowi nagrody, że agent wypracował zleceniodawcy duży portfel klientów, że współpraca trwała wiele lat, że działalność agencyjna w czasie trwania umowy była prowadzona z należytą starannością, że agent był zaangażowny w swą pracę, że dający zlecenie nie zgłaszał żadnych zastrzeżeń do pracy agenta, że umowa stron przewidywała dla agenta zakaz działalności konkurencyjnej.

Słowa kluczowe: świadczenie wyrównawcze, umowa agencyjna, adwokat Łódź, adwokat Zgierz, porady prawne Łódź, dobry prawnik Łódź, pomoc prawna, adwokat porady prawne Łódź